Armoede, waar hebben we het over?

Persoonlijk verslag van de PvdA-middag over armoede in Arnhem
7 september 2019

Mijn doel was om goede informatie te verzamelen, ook voor onze eigen avond op 16 oktober. Wat is armoede, waar komt het voor, cijfers, problemen, maatregelen…. Tommy en ik waren daar. Een lange zit, matige powerpoints, één bakkie koffie maar wel een mooi programma. Met voorzitter Vedelaar, kamerlid Gijs van Dijk, Hans Spekman en een aantal bekenden uit de regio. Goed voor het netwerken. En, mijn doel is behaald:

Armoede: waar hebben wij het over?

Ongeveer 1 miljoen Nederlanders zijn arm. Eén op de tien kinderen groeit op in armoede. Dat heeft grote gevolgen op welzijn, gezondheid en zelfs IQ. Dat kan gewoon niet. Er zijn zo’n 20 regelingen waar mensen in de armoede mee te maken hebben. Dat is vragen om problemen. Deze week was er melding dat de armoede in Nederland iets afneemt. Dat klopt, voor sommige groepen. De wetenschappers kunnen niet zeggen of die daling komt omdat het nu goed gaat met Nederland. Persoonlijk maak ik mij daar wel zorgen over: Over een paar jaar knalt de economie gegarandeerd weer naar beneden. Lozen de bedrijven dan weer mensen met een afstand op de markt? Gaan ze weer over op korte contracten? Het CPB vermoedt dan weer: minder uren, kortere contracten en minder loon.

Armoede is geldgebrek, zei iemand uit het publiek. Er waren daarom pleidooien voor een verhoging van het minimum-inkomen, en daaraan gekoppeld de bijstand en AOW. Daarom moeten we ons aansluiten bij de FNV voor de stop op flexibele contracten en voor meer loon en uitkeringen. Wat mij betreft klopt dit, maar er is nog veel meer te doen. Er moet werk komen, fatsoenlijk werk, de prijzen van de vaste lasten moeten in toom blijven. Het helpt ook als er genoeg geld is voor onderwijzers, voor buurtwerkers en voor jeugdzorg. Wat mij zelf erg bezighoudt is waarom sommige mensen niet verantwoord omgaan met hun geld en keer op keer schulden opbouwen: Waarom toch die nieuwe telefoon of die dure kleding?

Deze middag was er veel aandacht voor werkende armen, een steeds groter wordende groep. Er zijn er 230-duizend van. 125-duizend zijn zelfstandigen. Zij vormen een groot risico om in armoede te vervallen. Maar er zijn meer groepen voor zorgen: kinderen, ouderen, mensen met een Wajong of chronische ziekten, mensen met psychische problemen, migranten. Hoe zou het bijvoorbeeld met onze Bronckhorster boeren zijn…

Het gaat niet goed met een deel van de inwoners. Zij eten niet goed. Zij moeten continu strijden en hebben geen vertrouwen in de overheid of politiek.

Aanpakken

We moeten de aanpak niet kleinschalig aanpakken maar structureel en grootschalig. Dat zet zoden aan de dijk. Begin met de basis: Een goed inkomen, goede hulp, goed onderwijs. Dat moet in ieder geval in orde zijn. De gemeente moet geen tegenstander zijn maar partner van mensen in de armoede.

De politiek moet dit landelijk, provinciaal maar ook regionaal aanpakken. Het CPB noemt een aantal groepen van maatregelen en doelen. 1. Mensen moeten meedoen 2. Verzachten van de pijn 3. Preventie van problemen bij armoede 4. Bewustzijn en zelfredzaamheid. Het CPB mist in het landelijk beeld het tegengaan van armoede.

Verder tipt het CPB vier zaken: 1. Richt je op andere groepen. Dus niet op armen maar bijvoorbeeld op ouderen, op jongeren, chronisch zieken, verstandelijk beperkten of mensen met een justitiële historie. 2. Zoek andere actoren erbij zoals vakbonden, werkgevers-organisaties, opleidingen etc. 3. De gemeente is zelf ook werkgever. Zij heeft een eigen verantwoordelijkheid en een voorbeeldfunctie. 4. Bouw systematisch kennis op wat wel of niet werkt op lokaal niveau.

Herken en kies gerichte acties op a/ inkomen, b/ kosten en c/ subsidies en toeslagen. Die toeslagen zijn efficiënt maar let ook op de perceptie/beleving: Men moet zijn handje ophouden en “faalt”. Het kan ook een niet-activerende werking hebben: “Ik kan net zo goed thuis blijven in plaats te gaan werken”.

In Ridderkerk is er een tweede voedselbank. De traditionele voedselbank stelde veel en hoge eisen, waardoor zij veel mensen mistte. Zij regelen ook nog veel meer hulp: fietsen, kleding en vakantietjes, Dit is geen initiatief van de gemeente. Wel kan zij dit ondersteunen.

In Leeuwarden (Ruth Jacobi) hebben ze een formulierenbrigade en een speciale website voor minima. Daarin staat simpel een toets of je in aanmerking komt voor sommige voorzieningen. Dan hoef je niet het hele traject in als je toch geen kans maakt. Er is een ziektekostenverzekering voor alle bijstanders. Ook hebben ze een kinderpakket voor ieder kind van 4 tot 17 jaar in huishoudens tot 120% van het minimumloon. Denk daarbij aan een laptop, sportgeld, muziekles etc. De formulierenbrigade zou eigenlijk niet moeten, zo meldde iemand in de zaal. De gemeente kan al de paperassen veel simpeler maken: Bijna alle relevante informatie van die aanvrager is al bij de gemeente bekend.

Ondernemers kunnen ook aanpakken: Zij kunnen starters en ZZP’ers ondersteunen of zij kunnen zich richten op ondernemers met problemen. Denk ook aan de zeer waardevolle club in de Achterhoek die nu al boeren ondersteunt. Dat kan bijvoorbeeld ook in de vorm van een alliantie tussen een ondernemersclub en de gemeente.

En wat doen we met de scholen? Sommige scholen vragen extra schoolgeld. Kul. Afschaffen of volledig overnemen door de gemeente. Hoe is dat in Bronckhorst, zeker bij de openbare scholen? Aan de andere kant zie je schaduwonderwijs: Rijke mensen regelen extra onderwijs voor hun kinderen, krijgen veel vaker een dyslexie-verklaring en weten de wegen te vinden en hebben een grotere kans van slagen.

Pak het geïntegreerd aan. Bij armoede zie je vaak een stapeling van problemen. “Je kunt je best doen om te helpen maar je komt van alles tegen. ” Een voorbeeld. 80% van de bijstanders heeft psychische problemen. Denk ook aan verslaving, huiselijk geweld, schoolproblemen, te weinig goed voeding.

De belastingen: Soms krijg je naheffingen. Of soms moet je uitkeringen deels terugbetalen. Beide is een ramp. Dat zou niet moeten kunnen.

Werkende armen

Dhr. Vroman van het CPB gaf een presentatie van zijn rapport Werkende armen. “Het is een heel ingewikkeld probleem” zegt Vroman. Er komt meer armoede voor in de grote steden en in Noord-Nederland. In het rapport staat ook een overzicht van 20 NL’se gemeentes wat zij doen aan armoede.

Er is geen speciaal beleid voor werkende armen. En “wij kennen de werkende armen niet”. Die zijn ook binnen te halen (“vindplaats”) via de huisarts of scholen. Dat gebeurt nu te weinig. Nu gebeurt dat alleen via de gemeentes. Er is geen zicht op de effectiviteit van het beleid. Volgens mij zouden we daar wel eens de rekenkamer vragen dit te onderzoeken,

Het CPB adviseert: 1/ Minimum-inkomen voor de ZZP. 2/ Meer uren werken, ook als stel. 3/Meer bescherming van ouders met kinderen; dat gebeurt buiten NL wel. 4/ Houdt rekening met de (sub-) cultuur.

Verder

Inspirerend vond ik de PvdA-video over het armoede-offensief, de verhalen van arme mensen en een paar omdenkers: “Niet bepalend is waar iemand recht op heeft, maar wat iemand nodig heeft.”, dus louter maatwerk. Iets meer vertrouwen van de kant van de gemeente zou goed zijn. Dat zou ook meer de trots van die inwoners behouden. Wat ik miste is iemand over het basisinkomen. En: “We moeten groots en simpel communiceren”

Mijn vragen:
– De budgetten bij de sociale teams worden beperkt. Merken de klanten dat: wordt er minder uitgekeerd en beschikt? Leuke taak voor de rekenkamer. Ook omdat het collega toegezegd heeft dat de zorg leidend is, en niet het budget.
– Een zomer- of weekend-school in Bronckhorst? Voor plezier of bijscholing van kinderen met minder kansen. En wat te doen met kinderen uit rijkere gezinnen? Weigeren? Betalen? Verplichte hulp door die ouders?
– Wat is nu zo uniek aan Bronckhorst wat betreft de zorgvragen, maar ook welke maatregelen juist bij ons mogelijk zijn.
– Generatie-gebonden armoede is een ramp. Wat is dat? Is dat te beperken?